بررسی ترکیب جمعیتی، ساختار سپاه و سلاح‌های سلجوقیان کرمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

2 دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

ملک قاورد سلجوقی پس از پیروزی بر بقایای دیلمیان حاضر در کرمان، حکومت محلی قدرتمندی را پایه­گذاری کرد که حدود یک قرن و نیم (583-442 ه.ق) دوام آورد. آنچه مسلّم است تشکیلات نظامی و ساختار سپاه سلجوقیان کرمان تأثیری غیرقابل انکار در دوام این حکومت داشت. در همین راستا نوشتار حاضر با بهره ­گیری از روش مطالعات تاریخی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخگویی به این پرسش است که تشکیلات نظامی و ترکیب جمعیتی سپاه سلجوقیان کرمان چگونه بوده و آنان از چه تاکتیک­ های نظامی و افزار و ادوات جنگی استفاده می­ کردند؟ یافته­ های پژوهش نشانگر آن است که سلجوقیان کرمان در تشکیلات سپاه خود، ساختار نظامی حکومت­ های قدرتمندی همچون سلجوقیان بزرگ و غزنویان را الگو قرار داده و سپاهی چندقومیتی را ایجاد کرده بودند. البته آنچه در ساختار نظامی و ترکیب جمعیتی سپاه سلجوقیان کرمان به ویژه در اواخر این حکومت تاثیرگذار بوده، اقتدار روزافزون اُمرا و اتابکان و دخالت­ های فراوان آن ها در امور سپاه است. اتابکانی همچون خواجه مؤیدالدین ریحان، خواجه علاءالدین بزقش و خواجه قطب­الدین محمد که هر کدام فوجی از غلامان زرخرید خود را وارد سپاه کرده و با تغییر در ترکیب جمعیتی سپاه، منافع خود را می­ جستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating Demographic Composition, Structure of the Army and Weapons of the Seljuks of Kerman

نویسندگان [English]

  • Jamshid Roosta 1
  • Meghdad Bazrkar 2
1 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
2 MA in History of Islamic Iran, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
چکیده [English]

After defeating the remnants of the Dilmians present in Kerman, the Seljuk King Qavurt established a powerful local government that lasted for about a century and a half (442-583 AH). Undoubtedly one of the factors of the durability of this government was the military organizations and the structure of their corps. Therefore, the present article, using the method of historical studies, aims to answer the question of the military organization and population composition of the Seljuk army of Kerman. The findings of the research indicate that the Seljuks of Kerman had modeled the military structure of powerful governments such as the Great Seljuks and the Ghaznavids in their army formations and had created a multi-ethnic army. Of course, the influential factor in the military structure and demographic composition of the Seljuk Corps of Kerman, especially at the end of their rule, was the growing authority of the rulers and Atabakans and their many interventions in the affairs of the Corps. Atabakans such as Khaje Muayyid al-Din Rayhan, Khaje Ala al-Din Boozghosh, and Khaje Qutb al-Din Muhammad each brought a group of their slaves into the army and sought their own interests by changing the demographic composition of the army.

کلیدواژه‌ها [English]

  • corps of Seljuk of Kerman
  • military formations
  • military equipment
  • composition of the corps
  • ابن بلخی(1374). فارسنامه. تصحیح منصور رستگار فسایی، شیراز: بنیاد فارس­شناسی.
  • ازرقی هروی، ابوبکر جعفر بن اسماعیل وراق(1336). دیوان ارزقی، مصحح: علی عبدالرسولی، تهران: دانشگاه تهران.
  • اصفهانیان، داود(1352). «تشکیلات نظامی سلجوقیان»، بررسی های تاریخی، سال هشتم، شماره 5، ص 72-59.
  • افضل­الدین کرمانی، ابوحامد(2536). عقدالعلی للموقف اعلی، به تصحیح علی­محمد عامری، تهران : روزبهان.
  • افضل­الدین کرمانی، ابوحامد (1326). تاریخ افضل یا بدایع الازمان فی وقایع کرمان، به کوشش مهدی بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
  • بنداری، فتح بن علی (1356). تاریخ سلسله سلجوقی، مترجم: محمد حسین جلیلی کرمانشاهی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
  • بویل، جی .آ.(1380).تاریخ ایران کمبریج (از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان). ترجمه حسن انوشه، تهران: امیر کبیر.
  • بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین(1384). تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، تهران: نشر علم.
  • حافظ ابرو، عبدالله بن لطف­الله(1375). جغرافیای حافظ ابرو، تصحیح صادق سجادی، تهران: میراث مکتوب.
  • خبیصی، محمد ابراهیم (1343). سلجوقیان و غز در کرمان­. با مقدمه باستانی پاریزی، بی­جا: صفا.
  • خلیفه، مجتبی(1391). «بررسی اوضاع سیاسی سلجوقیان کرمان»، نشریه مطالعات تاریخ ایران اسلامی، شماره 1، ص 29-15.
  • خواجه نظام الملک، ابوعلی حسن بن علی بن اسحاق(1347). سیرالملوک، به اهتمام: هیوبرت دارک، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • خوب نظر، حسن(1380). تاریخ شیراز، به کوشش: جعفر موید شیرازی، تهران، سخن.
  • راوندی، محمد بن علی(1359). راحه الصدور و آیه السرور(تاریخ آل سلجوق)، مصحح: محمد اقبال، تهران، امیرکبیر.
  • راوندی، مرتضی(1382). تاریخ اجتماعى ایران‏. تهران: انتشارات نگاه.
  • شبانکاره­ای، محمدبن علی بن محمد (1363). مجمع الانساب، به تصحیح میرهاشم محدث، تهران : امیرکبیر.
  • فروزانی، سید ابوالقاسم(1395). غزنویان از پیدایش تا فروپاشی، تهران، سمت.
  • مختاری غزنوی، ابوعمر عثمان سراج الدین(1336). دیوان مختاری، به کوشش: رکن الدین ــ همایون فرخ، تهران: موسسه مطبوعاتی علی اکبر علمی.
  • مرسل­پور، محسن(1378). تاریخ سلجوقیان کرمان، کرمان: مرکز کرمان­شناسی.
  • مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، ج2 ، بی­جا : شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
  • منشی کرمانی، ناصرالدین(1362). سمط العلی للحضره العلیا، به تصحیح عباس اقبال، چ دوم، تهران: اساطیر .
  • نیشابوری، ظهیرالدین(1332). سلجوقنامه، تهران، کلاله خاور.
  • همت کرمانی، محمود(1364). تاریخ مفصل کرمان و رویدادهای صدسال اخیر، کرمان: فروشگاه همت.
  • وزیری، احمد علی­خان(1396). تاریخ کرمان، تصحیح محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: علم.