زمینه‌ها و جلوه‌های همگرایی موالی و فرودستان ایرانی با خوارج در نبرد با خلافت اموی و عباسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای تاریخ، مدرس گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

   با گسترش فتوحات اعراب، از یک طرف یکپارچگی مسلمانان با ظهور گروه‌های معارضی چون خوارج به چالش کشیده شد؛ و از طرف دیگر، موضع‌گیری بخش‌هایی از ایرانیان به سمت نوعی رویارویی پیش رفت. برخی طبقات همانند موالی که در موقعیت فرودستی قرار داشتند، ظهور فرقه‌های سیاسی- مذهبی مانند خوارج و شیعه را فرصتی برای کسب شرایط مناسب‌تری تلقی می‌کردند. این مقاله در صدد است با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی، به این سوال پاسخ دهد که چه زمینه‌هایی در همگرایی موالی و فرودستان ایرانی با خوارج نقش داشته و نیز آنها چه جایگاهی در نبردهای خوارج با خلافت اموی و عباسی دارا بوده‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که تقابل همه جانبه‌ی خوارج با خلافت در مراحل آغازین، در مراحل بعدی به عدم توجه به عقاید رادیکالی، به منظور همگرایی ایرانیانی چون موالی و فرودستان منتهی شده است. این امر ترجمان نوعی دگردیسی عقیدتی در نزد خوارج بود که به عواملی چون دور شدن از مناطقی مانند کوفه و بصره و گذر زمان بستگی داشت. ظهور عباسیان نیز در دگردیسی مذکور نقش داشت؛ زیرا برآمدن خلفای بغداد که به عنوان ساسانیانی با خون تازی در نظر گرفته می‌شدند، با کمرنگ ساختن عرب‌گرایی امویان و بهبود وضع موالی نیز همراه بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Grounds and Manifestations of Convergence of Iranian Mawali and Subalterns with the Khawarij in the Battle against the Umayyad and Abbasid Caliphates

نویسنده [English]

  • keyvan karimi alvar
PhD in History, Lecturer at the Department of History, Yasouj University, Yasouj, Iran
چکیده [English]

With the expansion of Arab conquests, on the one hand, the integrity of the Muslims was challenged by the emergence of opposition groups such as the Khawarij, and on the other hand, some Iranians moved towards a kind of confrontation of positions. Some castes like Mawali who were in a subordinate position, considered the emergence of political-religious sects such as Khawarij and Shia as a good opportunity to reach more suitable conditions. Using historical sources, the present descriptive-analytical study intends to answer the question of the factors effective in the convergence of the Iranian Mawali and subalterns with the Khawarij and also the role they played in the battles of the Khawarij against the Umayyad and Abbasid Caliphate. The findings of this research show that the full-scale confrontation between the Khawarij and the Caliphate in the early stages led to the lack of attention to their radical beliefs in order to bring together parts of the Iranian society. This was the interpretation of a kind of ideological transformation for the Khawarij, which depended on the distance from areas such as Kufa and Basra as well as passing of time. The rise of the Abbasids also played a role because they were considered as Sassanids with Tazi blood and their rise was accompanied by the weakening of the Arabism and the improvement of the status of Mawali.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khawarij
  • battle against caliphate
  • Mawali
  • Iranian subalterns
  • Azariqah

مراجع

- ابن­اثیر، عزالدین علی (۱۳۷۱). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت، تهران: موسسه مطبوعات علمی.
- ابن­اسفندیار، محمد بن حسن (۱۳۶۶). تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: کلاله خاور.
- ابن­اعثم کوفی، ابومحمد احمد (1411). الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالاضواء.
- ابن­حزم اندلسی (1432). الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، الجزءالاول و الجزء الرابع، بی‌جا: مکتبه السلام العالمیه.
- ابن­خلدون، عبدالرحمن (۱۳۶۳). تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- اشپولر، برتولد (۱۳۷۳). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج1، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: علمی و فرهنگی.
- الاشعری، ابی­حسن علی بن اسماعیل(1426). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. تصحیح هلموت ریتر، بیروت: النشرات الاسلامیه.
- اصطخری، ابراهیم بن محمد (1424). المسالک الممالک، تحقیق محمد جابر عبدالعال الحسینی، قاهره: الهیئه العامه لقصور الثقافه.
- باسورث، ادموند کلیفورد (۱۳۷۰). تاریخ سیستان از آمدن تازیان تا برآمدن دولت صفاریان، ترجمه حسن انوشه، تهران: سپهر.
- بغدادی، عبدالقاهر (1344). الفرق بین الفرق، به اهتمام محمد جواد مشکور، تهران: امیرکبیر.
- بلاذری، احمد بن یحیی (۱۳۳۷). فتوح البلدان، ترجمه محمد توکلی، تهران: نقره.
- بلاذری، احمد بن یحیی (1417). انساب الأشراف، جلد هفتم، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت: دار الفکر.
- بلعمی، ابوعلی (1373). تاریخنامه طبری، ج3 ؛ 4و 5، تصحیح محمد روشن، تهران: البرز.
- بیهقی، علی بن زید (1361). تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: کتابفروشی فروغی.
- پطروشفسکی، ایلیاپاولیچ (۱۳۶۳). اسلام در ایران، ترجمه کریم کشاورز، تهران: پیام.
- تاریخ سیستان (۱۳۶۶). تصحیح ملک شعرای بهار، تهران: پدیده خاور.
- جفال، علی (1411). الخوارج تاریخهم و ادبهم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- جوده، جمال (۱۳۸۳). اوضاع اجتماعی اقتصادی موالی در صدر اسلام، ترجمه مصطفی جباری و مسلم زمانی، تهران: نی.
- جوزجانی، منهاج الدین سراج(1363). طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، ج 1، تهران: دنیای کتاب.
- حدود العالم من المشرق الی المغرب (1362). مولف گمنام، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: کتابخانه طهوری.
- خاکرند، شکرالله (1390). سیر تمدن اسلامی، قم: بوستان کتاب.
- خاکرند، شکرالله (1372). علل شکل گیری خوارج، بی جا: سازمان تبلیغات اسلامی.
- دینوری، ابوحنیفه (1383). اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.
- زرین­کوب، عبدالحسین (۱۳۷۸). دو قرن سکوت، تهران: سخن.
- شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم (1350). ملل و نحل، ترجمه افضل الدین صدر ترکه اصفهانی، تصحیح و ترجمه و تحشیه سید محمدرضا جلالی نائینی، تهران: اقبال.
- صفری فروشانی، نعمت­الله (1388). غالیان، کاوشی در جریان ها و برآیندها تا پایان سده سوم، مشهد: آستان قدس رضوی.
- طبری، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
- فیرحی، داوود (1386)، قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نی.
-کرون، پاتریشیا (1389). تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، ترجمه مسعود جعفری، تهران: سخن.
-گردیزی، ابی سعید عبدالحی (1363). زین الاخبار، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
-مبرد، ابوالعباس (1407). الکامل فی اللغه والادب، تصحیح تغارید بیضون و نعیم زرزور، بیروت: دارالمکتب العلمیه. 
-مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین(1374). مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
-مفتخری، حسین (1385). خوارج در ایران تا آخر قرن سوم هجری، تهران: باز.
-مفتخری، حسین (1379). «خوارج در ایران»، مجله تاریخ اسلام، شماره 2، صص 174- 157.
-مقدسی، مطهر بن طاهر (1374). آفرینش و تاریخ، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه. 
-ولهوزن، یولیوس (1375). تاریخ سیاسی صدر اسلام شیعه و خوارج، قم: دفتر نشر معارف اسلامی.
-همایی، جلال‌الدین (1314). « شعوبیه؛ مخالفت شعوبیه با دین اسلام»، مجله مهر، سال سوم، شماره یک، صص 71- 65.
-هولت، پی.ام. و لمبتون، آن ک.س (1385). تاریخ اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: امیرکبیر.
-یعقوبی. ابن­واضح (1371). تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی.
-Abu Yahya, Abbas (2011). The Religious Insurgency of The Khawarij, The Khawarij and Their Characteristics, Birmingham: Salafi Publications.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار